Je wordt in de rol van communicatieprofessional gevraagd oplossingen aan te dragen voor situaties in het werkveld. Dat kan van alles zijn. Om deze oplossingen te bedenken moet je in het bezit zijn van vakkennis. Deze vakkennis heb je in je opleiding geleerd en / of heb je door ervaring verkregen. Deze vakkennis wordt ook wel theorie genoemd. Dit is geen statisch gegeven, vakkennis verandert door de tijd heen, er komen nieuwe inzichten bij, inzichten veranderen. Als je jarenlang in het vakgebied aan het werk bent en je vakliteratuur bij houdt kun je er vanuit gaan dat je op de hoogte bent. Voor niet elke oplossing hoef je ‘de literatuur’ in. Je kunt bij het bedenken van oplossingen varen op je kennis en ervaring. Soms zoek je er nog wat informatie bij. Ben je beginnend professional, dan heb je tijdens de opleiding maar een deel van de bestaande theorieën gehad, heb je nog maar een beetje ervaring. Als je nu gevraagd wordt oplossingen aan te dragen verwacht niemand dat je die uit je mouw schudt.

We verwachten dat je boeken leest, artikelen opzoekt, websites bezoekt en betrouwbare bronnen bestudeert. Net als in het voorbeeld van de slager aan wie je hebt gevraagd welk vlees het beste geschikt is voor een stoofpot, moet je verstand hebben van vlees. Maar de slager doet wel onderzoek: hij vraagt aan je wie er mee eten, of ze wensen hebben, of ze zaken niet lusten. Ook vraagt hij hoe lang je in de keuken wilt staan, of je master chef wilt zijn of liever snel klaar. Net als de slager doe je onderzoek om te ontdekken wat de doelgroep wil, hoe de concurrenten zich gedragen enzovoort. En om dit onderzoek goed uit te kunnen voeren heb je vakkennis nodig, moet je literatuur bestuderen.

Om anderen een blik in je hoofd te gunnen kun je dit opschrijven in een literatuurstudie. Je beschrijft daar verschillende inzichten met betrekking tot de situatie en maakt afwegingen welke inzichten je wel en welke je niet gebruikt. De literatuurstudie kan je helpen de theorieën te ordenen, te duiden en keuzes te maken. Het is eigenlijk het voorwerk wat je doet om goede adviesvragen en onderzoeksvragen te maken.

Er zijn verschillende redenen waarom je theorie bestudeert Dit hangt samen met de verschillende doelen van literatuurstudies.

Onderzoeksvragen formuleren en operationaliseren
Theorieën helpen je de onderzoeksvragen te formuleren. Theorieën helpen je ook te bedenken hoe je antwoord op je onderzoeksvragen krijgt. Met behulp van theorie operationaliseer je de onderzoeksvraag naar meetbare concepten. Het bestuderen van literatuur is hier geen doel op zich, maar een middel om een theoretisch perspectief te ontwikkelen, om het theoretisch kader te beschrijven waarbinnen het probleem zich afspeelt. Er is in dit geval geen uitgebreid zoekplan of methodologische verantwoording met betrekking tot het zoekproces van de gevonden theorieën. De theorieën worden verweven in het verhaal, in de onderbouwing. Je verwijst volgens richtlijnen, zoals bijvoorbeeld van de American Psychological Association (APA), zodat de lezer kan volgen waar je de informatie vandaan hebt.

Theoretisch perspectief / theoretisch kader
In een scriptie, proefschrift of wetenschappelijk artikel over een onderzoek kom je vaak een apart hoofdstuk / een theoretisch kader tegen. Hierin worden de theorieën beschreven die te maken hebben met je onderzoek. Je beschrijft wat er vanuit theorieën relevant is voor je onderzoeks(deel)vragen. Voor de leesbaarheid van het verhaal kun je er ook voor kiezen de afwegingen te beschrijven in een literatuurstudie.

Literatuurstudie
In een literatuurstudie beschrijf je de kern van verschillende inzichten, maak je afwegingen met betrekking tot verschillende theorieën en verantwoord je keuzes. Dit kan bedoeld zijn ter voorbereiding op je probleemanalyse, om je te helpen bij formuleren van de adviesvraag of de probleemstelling (onderzoeksdoelstelling en onderzoeksvragen).  Net als bij een review kun je onderzoeksvragen formuleren (Wat is interne communicatie?) zodat de rode draad van je verhaal helder wordt. Ook kun je een zoekplan maken en een methodologische verantwoording met een uitgebreide beschrijving van het zoekproces en de gevonden theorieën. Hoe uitgebreid dit moet hangt af van het doel. Is het doel vooral je gedachten te ordenen en een ander inzicht te geven in de gemaakte keuzes? Of wil je laten zien dat dit de actuele stand van zaken is op een bepaald vakgebied? Dan moet je veel meer verantwoorden hoe je iets gevonden hebt (zie ook Review). Natuurlijk wordt ook in de literatuurstudie verwezen volgens richtlijnen, zoals bijvoorbeeld APA. Een literatuurstudie kan bijlage zijn bij een advies en/of onderzoeksrapportage.

Review
Is je doel het beschrijven van de laatste stand van zaken op een bepaald (communicatie) terrein, dan heb je het over een Review. Een review kan een artikel in een wetenschappelijk tijdschrift zijn. Of een hoofdstuk in een proefschrift. Het is een ‘beoordeling’ van verschillende theorieën binnen een bepaalde context. Meestal wordt een onderzoeksvraag gesteld als basis van een Review.  Er ligt vaak een zoekplan ter grondslag en in het artikel wordt uitgelegd hoe er precies gezocht is (methodologische verantwoording). Bij alle gebruikte bronnen wordt verwezen naar de originele bron volgens bepaalde standaard, volgens bepaalde richtlijnen, bijvoorbeeld volgens APA.

Vakkennis zorgt voor het perspectief van waaruit je kijkt. Pascal de Vries heeft dit als volgt in een formule gezet:

Data + Perspectief + Context = Informatie

Data zijn de gegevens die je hebt verzameld middels onderzoek, perspectief is de theoretische ‘bril’ die je hebt opgezet en context is de specifieke situatie waarin je dit alles doet: de organisatie / het probleem enzovoort. Dit alles leidt tot informatie waar je wat mee gaat doen: oplossingen gaat aandragen.

Voor Windesheim heb ik drie kennisclips over het gebruik van theorie bij onderzoek gemaakt.